Sülasi Mezid | Arapça Bina Dersleri 3 | Halis Hoca (Ebu Hanzala)

1375

Arapça bina derslerinde sulasi mücerred’in mezid kalıpları anlatılıyor.

Ondan (otuz beş babtan) on iki bab Sülasinin üzerine ziyade edilenler içindir. O üç çeşittir.

• Otuz beş babtan on iki tanesi sulasinin üzerine ziyade edilenler içindir. On iki bab ise; kendisinde bir harf, iki harf veya üç harf ziyade edilenler şekliyle üç kısma ayrılır.

Birinci Çeşit: sülasi (mücerredlerin) üzerine bir harf ziyade edilenler içindir. Bu da üç babtır;

Birinci bab: أفْعَلَ يُفْعِلُ إفْعَالًا‘dir. Mevzunu: أكْرَمَ يُكْرمُ إكْرامًا‘dir. Alameti: mazisinin başına bir harf ziyade edilmesi ile dört harf üzere olmasıdır. Binası: genellikle ta’diyyet ve bazen de lazım içindir. Müteaddinin misali: أكْرَمَ زَيْدٌ عَمْرًا; Zeyd Amr’a ikram etti. Lazımın misali: أصْبَحَ الرَّجُلُ ; Adam sabahladı.

1.NEV’:

BİR HARF ZİYADE EDİLENLER: Sulasi mücerredin üzerine bir harf ziyade edilen fiillerdir. Bu ziyadenin nedeni yeni manalar elde etmektir.

Birinci nev’ üç babtır:

1.BAB: أفْعَلَ يُفْعِلُ إفْعَالًا

• Bu bab iki kısımdır:

• Birinci kısım: Sulasi mücerredi olan fiillerdir. Sulasi mücerred bir fiile kast ettiğimiz manayı elde etmek için ziyade ederiz.

Misal: فَرحَ زيدٌ: Zeyd ferahladı. - أفْرَح زيْدٌ عَمْرًا: Zeyd Amr’ı ferahlattı.

• İkinci kısım: Bu babtan olan fakat sulasi mücerredi bulunmayan fiillerdir. Misal: أفْلَحَ أقْسَمَ

Bu fiiller üzerinde bu babın alametlerini taşıdıkları için bu babtandır.

• Bu Babın Binası: Bu babın dokuz tane manası vardır:

• Ta’diyyet: Bir fiili müteaddi yapmak için bu bab kullanılır.

Misal: أكْرَمَ زَيْدٌ عَمْرًا :Zeyd Amr’a ikram etti.

• Lazım: Misal: أصْبَح الرَّجُلُ : Zeyd sabahladı.

• Vucdan-musadefe: Misal: أبْخلْتُهُ:Onu cimri buldum.

أكْرَمْتُه: Onu cömert olarak buldum.

أجْهَدْتُه: Onu çalışkan olarak buldum.

Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor:

اَيْدِيَهُنَّ فَلَمَّا رَاَيْنَهُ اَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ

“Onlar onu (olağanüstü güzellikte) görünce (insanüstü bir varlıkmış gibi gözlerinde) büyüttüler, (şaşkınlıklarından) ellerini kestiler” (12 Yusuf/31)

Yani “onu büyüttüler”değil “onu büyük güzel bir şekilde buldular” manasındadır.

2.BAB: فَعَّلَ يُفَعِّلُ تَفْعِيلًا

İkinci bab ; فَعَّلَ يُفَعِّلُ تَفْعِيلًا‘dir. Onun mevzunu; فَرَّحَ يُفَرِّحُ تَفْرِيحًا‘dır. Alameti; fau-l fiil ile aynul fiili arasına aynu-l fiilin cinsinden bir harf ziyade etmek ile mazisinin dört harf üzere olmasıdır.

Onun Binası; teksir/çokluk içindir. Bu teksir bazen fiilde olur. Örnek: طَوَّفَ زَيْدٌ الكَعْبَة : Zeyd Kâbe’yi [çok] tavaf etti. Bazen failde olur. Örnek: مَوَّتَ الإبِلُ : [çok] deve öldü. Bazende mef’ulde olur. Örnek: غَلَّقَ زَيْدٌ الأبْوابَ : Zeyd [çok olan] kapıları kapattı.

• Bu Babın Binası: Kitapta bu babın asıl manasının teksir için geldiği yazılmıştır. Fakat bu babın asıl manası ta’diyyet için olup kitabın bu manada yaptığı yanlıştır.

Bu babın altı manası vardır:

• Ta’diyyet: Misal: فَرَّحَ زَيدٌ عَمْرًا:Zeyd Amr’ı ferahlattı.

• Teksir: Misaller: Allahu Teâlâ şöyle buyuruyor:

قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّٰیهَاوَقَدْ خَابَ مَنْ دَسّٰیهَا

“Onu arındırıp (çok) temizleyen gerçekten felah bulmuştur.(9) Onu(çok) kötülüklere gömüp kirleten kimse de ziyana uğramış-tır.(10)” (91 Şems/9,10)

3.BAB: : فَاعَل يُفَاعِلُ مُفَاعَلَةً وفِعَالًا وفِيعَالًا

• Bu Babın Binası: Bu babın yedi manası vardır:

• Müşareke: Misal: قَاتل زَيدٌ عَمْرًا : Zeyd Amr’ı öldürdü; Buradaki عَمْرًاkelimesini mef’ul diye i’rab ederiz. Fakat bu mana olarak faildir. Aksi takdirde müşarekenin bir anlamı kalmaz.

• Tek Kişi İçin: Misal: قَاتَلَهُمُ اللهُ: “Allah onları öldürdü”(9 Tevbe/ 30) ; Burada şöyle bir ince nükte vardır:”Onlar Allah’a karşı savaş anlamında bir şeyler yapmaya kalkıştılar, fakat bunu beceremediler ve beceremezler.”

• Normal Kullanılır: عَاقَبْتُ اللِّصَّ:Bu fiil müşareke için de gelir:

• وَاِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهٖ

• “Eğer ceza verecekseniz, size verilen cezanın misliyle ceza verin”

• (16 Nahl/126)

• Teksir: Misal: ضاعَفْتُ المالَ: Malı çoğalttım.

• أفْعَلَ: Misal: عَافيكَ اللهُ : yani: أعْطيكَ الله العافِيَة: Allah sana afiyet versin.

ÖNEMLİ BÖLÜMLER

01:07 Sulasi mezid: 4 harfli fiiller

01:34 1. bab

02:00 Sulasi mücerredin mezid kalıpları alameti

03:25 Kasem fiili

04:02 Bu babın binası umumiyetle lazimidir. Bazen de geçişli olabilir